کد مطلب:277002 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:157
نظریه علامه مجلسی درباره موالی
مرحوم علامه مجلسی -اعلی الله مقامه- نیز در كتاب ارزنده ی «بحار» در بیان توضیح كلمه ی
[ صفحه 416]
«موالی» پس از ایراد آیات و روایاتی چند، چنین می فرماید: «الموالی: المتقون و من لحق بقبیلة و لیس منهم»: یعنی موالی، آزادشدگان و فرزندان آنها هستند، و نیز به كسی كه بیك قبیله و طایفه ی عربی ملحق گردد ولی از آنها نباشد «موالی» گفته می شود.
سپس علامه مجلسی در زمینه ی معنای (موالی) چنین توضیح می دهد: گویا مقصود روایات از «موالی» (عجم) و «ایرانیانند» زیرا كه مردم «فرس» یعنی: ایرانیان، «اعراب» بر پدرانشان غلبه كردند و فاتح ایران شدند، و گوئی اعراب با غلبه كردن بر ایرانیان، آنان را آزاد ساخته، و یا اینكه: چون ایرانیان، مسلمان شدند و ایمان آوردند از این لحاظ به پیشوایان دینی و مذهبی خود كه عرب بودند. وابسته شدند و از اینرو موالی عرب بشمار آمدند. [1] .
مؤلف گوید: باید توجه داشت كه گرچه هر دو معنایی كه برای كلمه ی (موالی) شده است از نظر اهل فن صحیح است ولی بحسب ظاهر معنای دوم بهتر و مناسب تر است.
در هر حال با توضیحاتی كه داده شد، تردیدی نیست كه مقصود از كلمه ی «موالی» در حدیث رسول خدا صلی الله علیه و آله (ایرانیان و مسلمانان غیرعرب) می باشند. ولی برخی از نویسندگان كلمه ی (موالی) را در حدیث مزبور بمعنی «همسایه» گرفته و معتقدند كه تفسیر برخی از نویسندگان از كلمه ی موالی، به مسلمانان غیرعرب صحیح نیست، زیرا پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله با امثال چنین كلماتی كه حساسیت برانگیز بود، و از آن بوی تعصب استشمام می شد، مبارزه می نمود.
البته باید دانست كه گرچه سخن این نویسنده، سخن خوبی است و كلمه ی «موالی» را هم بمعنی (همسایه) گرفتن معنای نسبتا مناسبی در حدیث فوق الذكر است و غرض آن نویسنده نیز همان ایرانی بودن كلمه ی (موالی) است، آما بعقیده ی نویسندگان این سطور، اینكه كلمه ی موالی در حدیث مذكور بمعنای (همسایه) باشد سخن درستی نیست، زیرا:
اولا- تا آن موقعی كه حدیث یاد شده از پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله صادر شده است «ایرانیان»
[ صفحه 417]
هنوز مسلمان نشده بودند تا ذكر كلمه ی (موالی) در گفتار رسول خدا صلی الله علیه و آله در ذائقه ی برخی از مسلمانان تلخ گردد.
ثانیا- این حدیث، از آینده ی ملتی كه بعدها مسلمان خواهند شد خبر می دهد، چنانكه در تفسیر آیه كریمه ی (و آخرین منهم لما یلحقوا بهم [2] (یعنی: و دیگرانی كه هنوز به ایشان ملحق نشده اند از امام باقر علیه السلام نقل شده است كه آن حضرت فرمود: (و هم الاعاجم و من لا یتكلم بلغةالعرب [3] (یعنی: آنها (عجمها) و كسانی هستند كه به زبان عرب تكلم نمی كنند، و در تفسیر آن از رسول خدا صلی الله علیه و آله پرسش نمودند، سلمان در كنار آن حضرت بود، دست مبارك خود را بر سلمان نهاد و فرمود: مردانی از این گروه خواهند بود. [4] .
ثالثا- كلمه ی مولی - چنانكه سابقا هم، در بخش دوم كتاب بطور مفصل درباره ی آن بحث نمودیم تنها بمعنی «مسلمانان غیرعرب» نیست تا اینكه گفته شود تفسیر كلمه ی مولی، به مسلمانان غیرعرب، درست نیست.
رابعا- دلیل اینكه منظور رسول خدا صلی الله علیه و آله از كلمه ی «مولی» در واقع همان معنای مسلمانان غیرعرب است با خود حدیث همراه است، زیرا: پیغمبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله پس از ذكر كلمه ی «موالی» بلافاصله، با عبارت (اكرم العرب) یعنی: آن شخصی كه برانگیخته می شود گرامی ترین عرب است، به معرفی شخص قیام كننده پرداخته و مقام و منزلت او را بالا برده و وابستگی او را به ارجمندترین قبائل عرب و خاندان بنی هاشم اعلام فرموده و بدینوسیله «سید» بودن او رابمسلمانان گوشزد نموده است.
بنابراین نتیجه ای كه از جمله ی (اكرم العرب) بدست می آید این است كه: آن شخصیت گرانقدری كه در وقت آشوب، و فتنه های تیره و تار، و جنگهای سخت برانگیخته می شود، و سواران جنگی فراوانی دارد اصالتا عرب، و سیدی هاشمی است كه اجداد بزرگوارش در ازمنه ی قدیم در دوران فتوحات اسلام و از چند قرن قبل به ایران مهاجرت نموده و در این كشور ساكن گردیده اند، و او از این سرزمین اسلامی و در میان مردم
[ صفحه 418]
مسلمان ایران بپا می خیزد و قیام می كند و فریاد وااسلاماه سر می دهد، و اعراب متعصب و نژادپرستی را كه دم از برتری نژاد عربی و تعصب قومیت و ملیت میزنند و اسلام و مسلمانی را رها ساخته و بسوی كفار و مشركین روی آورده اند و به دروغ ادعاء مسلمانی دارند و به جنگ با وی برمی خیزند، آنانرا سركوب می نماید.
یك سوال:
در اینجا ممكن است خواننده ی عزیز سؤال كند؟ اگر قیام چنین شخصیت والائی در میان ایرانیان است و او ایرانی است كه عرب نخواهد بود، پس چگونه رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است او از گرامی ترین خاندان عرب خواهد بود؟!
جواب این سؤال بسیار روشن است، زیرا همانطوری كه گفتیم پیامبر عالیقدر اسلام در معرفی شخصیت خانوادگی او فرموده است (خداوند مردی از ایرانیان را برانگیخته می سازد كه گرامی ترین عرب خواهد بود) و تردیدی نیست كه بنی هاشم از سادات قریش و از بزرگان عرب و گرامی ترین عرب بوده اند و از اینرو پر واضح است كه آن چنان انسان والائی كه رسول خدا صلی الله علیه و آله از قیام شگفت انگیز او در میان ایرانیان خبر می دهد و او را از گرامی ترین خاندان عرب معرفی می نماید، سید و هاشمی و از بستگان رسول خدا صلی الله علیه و آله است و در «سید» بودن او هیچ شك و شبهه ای وجود ندارد.
[ صفحه 416]
«موالی» پس از ایراد آیات و روایاتی چند، چنین می فرماید: «الموالی: المتقون و من لحق بقبیلة و لیس منهم»: یعنی موالی، آزادشدگان و فرزندان آنها هستند، و نیز به كسی كه بیك قبیله و طایفه ی عربی ملحق گردد ولی از آنها نباشد «موالی» گفته می شود.
سپس علامه مجلسی در زمینه ی معنای (موالی) چنین توضیح می دهد: گویا مقصود روایات از «موالی» (عجم) و «ایرانیانند» زیرا كه مردم «فرس» یعنی: ایرانیان، «اعراب» بر پدرانشان غلبه كردند و فاتح ایران شدند، و گوئی اعراب با غلبه كردن بر ایرانیان، آنان را آزاد ساخته، و یا اینكه: چون ایرانیان، مسلمان شدند و ایمان آوردند از این لحاظ به پیشوایان دینی و مذهبی خود كه عرب بودند. وابسته شدند و از اینرو موالی عرب بشمار آمدند. [1] .
مؤلف گوید: باید توجه داشت كه گرچه هر دو معنایی كه برای كلمه ی (موالی) شده است از نظر اهل فن صحیح است ولی بحسب ظاهر معنای دوم بهتر و مناسب تر است.
در هر حال با توضیحاتی كه داده شد، تردیدی نیست كه مقصود از كلمه ی «موالی» در حدیث رسول خدا صلی الله علیه و آله (ایرانیان و مسلمانان غیرعرب) می باشند. ولی برخی از نویسندگان كلمه ی (موالی) را در حدیث مزبور بمعنی «همسایه» گرفته و معتقدند كه تفسیر برخی از نویسندگان از كلمه ی موالی، به مسلمانان غیرعرب صحیح نیست، زیرا پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله با امثال چنین كلماتی كه حساسیت برانگیز بود، و از آن بوی تعصب استشمام می شد، مبارزه می نمود.
البته باید دانست كه گرچه سخن این نویسنده، سخن خوبی است و كلمه ی «موالی» را هم بمعنی (همسایه) گرفتن معنای نسبتا مناسبی در حدیث فوق الذكر است و غرض آن نویسنده نیز همان ایرانی بودن كلمه ی (موالی) است، آما بعقیده ی نویسندگان این سطور، اینكه كلمه ی موالی در حدیث مذكور بمعنای (همسایه) باشد سخن درستی نیست، زیرا:
اولا- تا آن موقعی كه حدیث یاد شده از پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله صادر شده است «ایرانیان»
[ صفحه 417]
هنوز مسلمان نشده بودند تا ذكر كلمه ی (موالی) در گفتار رسول خدا صلی الله علیه و آله در ذائقه ی برخی از مسلمانان تلخ گردد.
ثانیا- این حدیث، از آینده ی ملتی كه بعدها مسلمان خواهند شد خبر می دهد، چنانكه در تفسیر آیه كریمه ی (و آخرین منهم لما یلحقوا بهم [2] (یعنی: و دیگرانی كه هنوز به ایشان ملحق نشده اند از امام باقر علیه السلام نقل شده است كه آن حضرت فرمود: (و هم الاعاجم و من لا یتكلم بلغةالعرب [3] (یعنی: آنها (عجمها) و كسانی هستند كه به زبان عرب تكلم نمی كنند، و در تفسیر آن از رسول خدا صلی الله علیه و آله پرسش نمودند، سلمان در كنار آن حضرت بود، دست مبارك خود را بر سلمان نهاد و فرمود: مردانی از این گروه خواهند بود. [4] .
ثالثا- كلمه ی مولی - چنانكه سابقا هم، در بخش دوم كتاب بطور مفصل درباره ی آن بحث نمودیم تنها بمعنی «مسلمانان غیرعرب» نیست تا اینكه گفته شود تفسیر كلمه ی مولی، به مسلمانان غیرعرب، درست نیست.
رابعا- دلیل اینكه منظور رسول خدا صلی الله علیه و آله از كلمه ی «مولی» در واقع همان معنای مسلمانان غیرعرب است با خود حدیث همراه است، زیرا: پیغمبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله پس از ذكر كلمه ی «موالی» بلافاصله، با عبارت (اكرم العرب) یعنی: آن شخصی كه برانگیخته می شود گرامی ترین عرب است، به معرفی شخص قیام كننده پرداخته و مقام و منزلت او را بالا برده و وابستگی او را به ارجمندترین قبائل عرب و خاندان بنی هاشم اعلام فرموده و بدینوسیله «سید» بودن او رابمسلمانان گوشزد نموده است.
بنابراین نتیجه ای كه از جمله ی (اكرم العرب) بدست می آید این است كه: آن شخصیت گرانقدری كه در وقت آشوب، و فتنه های تیره و تار، و جنگهای سخت برانگیخته می شود، و سواران جنگی فراوانی دارد اصالتا عرب، و سیدی هاشمی است كه اجداد بزرگوارش در ازمنه ی قدیم در دوران فتوحات اسلام و از چند قرن قبل به ایران مهاجرت نموده و در این كشور ساكن گردیده اند، و او از این سرزمین اسلامی و در میان مردم
[ صفحه 418]
مسلمان ایران بپا می خیزد و قیام می كند و فریاد وااسلاماه سر می دهد، و اعراب متعصب و نژادپرستی را كه دم از برتری نژاد عربی و تعصب قومیت و ملیت میزنند و اسلام و مسلمانی را رها ساخته و بسوی كفار و مشركین روی آورده اند و به دروغ ادعاء مسلمانی دارند و به جنگ با وی برمی خیزند، آنانرا سركوب می نماید.
یك سوال:
در اینجا ممكن است خواننده ی عزیز سؤال كند؟ اگر قیام چنین شخصیت والائی در میان ایرانیان است و او ایرانی است كه عرب نخواهد بود، پس چگونه رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است او از گرامی ترین خاندان عرب خواهد بود؟!
جواب این سؤال بسیار روشن است، زیرا همانطوری كه گفتیم پیامبر عالیقدر اسلام در معرفی شخصیت خانوادگی او فرموده است (خداوند مردی از ایرانیان را برانگیخته می سازد كه گرامی ترین عرب خواهد بود) و تردیدی نیست كه بنی هاشم از سادات قریش و از بزرگان عرب و گرامی ترین عرب بوده اند و از اینرو پر واضح است كه آن چنان انسان والائی كه رسول خدا صلی الله علیه و آله از قیام شگفت انگیز او در میان ایرانیان خبر می دهد و او را از گرامی ترین خاندان عرب معرفی می نماید، سید و هاشمی و از بستگان رسول خدا صلی الله علیه و آله است و در «سید» بودن او هیچ شك و شبهه ای وجود ندارد.
[1] بحارالانوار، ج 67، ص 174.
[2] سوره ي جمعه، آيه 3.
[3] مجمع البيان، ج 10-9، ص 284 و تفسير صافي ج 5، ص 172.
[4] صحيح ترمذي، ج 5، باب فضل العجم.